Ten rok i kolejny będą dla budżetu państwa niezwykle trudne. Bieżące ratowanie jego sytuacji może oznaczać zmniejszenie finansowania dla wielu ważnych zadań, aż do podwyżki podatków w roku 2014. Taki krok powinien być ostatecznością, zastosowaną dopiero wówczas, kiedy zawiodą wszystkie inne metody pozyskania dodatkowych środków do budżetu. Forum Od-nowa widzi obecnie interwencje, które można przyporządkować do trzech podstawowych grup:
Oszczędności małej skali, ale wyrażające wolę działu Rządu w cięciach
1. Likwidacja agencji rządowych, które nie wykonują zadań związanych z absorpcją środków unijnych lub zobowiązań Polski wobec UE. Zadania w zakresie gospodarowania mieniem państwowym mogłyby przejąć jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy to w szczególności Agencji Rynku Rolnego, Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
2. Stworzenie wspólnego centrum usług do obsługi ministerstw i urzędów centralnych wraz z likwidacją pionów administracyjnych w tych instytucjach. Istnieje ono np. w Szwecji. Wprawdzie Centrum Usług Wspólnych zostało utworzone przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ale zakres jego zadań jest ograniczony.
3. Przy zakupach towarów i usług nakazanie przez ministrów oraz kierowników urzędów centralnych podległym jednostkom (także służbom) dokonywanie wspólnych zamówień w trybie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych.
4. Zmniejszenie liczby stanowisk z grupy tzw. erki, czyli wiceministrów.
5. Zmniejszenie liczby stanowisk kierowniczych w ministerstwach i urzędach centralnych (dyrektorzy i zastępcy dyrektora departamentu lub biura).
6. Zmiana całej sprawozdawczości publicznej, gromadzonej od podmiotów publicznych (np. samorządów) i prywatnych (np. przedsiębiorstw), z formy papierowej na elektroniczną.
7. Przeloty polityków i urzędników, jak również szefów oraz pracowników innych niż ministerstwa i urzędy centralne instytucji publicznych wyłącznie w klasie ekonomicznej i tanimi liniami. Na rozwiązanie takie zdecydował się rząd Irlandii.
8. Tam, gdzie nie jest to podyktowane względami bezpieczeństwa państwa i jego żywotnych interesów ekonomicznych, zastąpienie komunikacji przy użyciu telefonów stacjonarnych skype’em lub analogicznym medium.
9. Zastąpienie w administracji rządowej oprogramowania płatnego nieodpłatnym. Na przejście na system Linux zdecydowała się administracja federalna Rosji.
10. Zmniejszenie wysokości lub wręcz wstrzymanie dotacji udzielanych z budżetu państwa podmiotom, których działalność nie wiąże się z wykonywaniem funkcji publicznych. Chodzi o pomoc organizacjom i instytucjom, nie uczestniczącym w świadczeniu usług publicznych, a korzystającym z „łaskawości”dysponentów budżetu państwa.
11. Wprowadzenie zasady nieodpłatności udziału członków korpusu służby cywilnej we wszelkich radach nadzorczych agencji i innych podmiotów rządowych (Bank Gospodarstwa Krajowego, Fundusz Pracy), a w przypadku spółek z udziałem Skarbu Państwa środki z tego tytułu spółka powinna wpłacać na dochody Skarbu Państwa.
12. Wprowadzenie ścisłego systemu kontroli i audytu wydatków w rządowych instytucjach publicznych finansowanych dotacjami podmiotowymi, np. państwowych instytucjach kultury. Ze względu na ułomność sprawozdawczości i realizacji zasad transparencji, szefowie najbardziej majętnych instytucji wydatkują środki na projekty o nikłej wartości publicznej lub na podróże służbowe.
13. Likwidacja organów administracji rządowej, których istnienia nie wymaga prawo UE, np. Rzecznika Praw Dziecka, Głównego Urzędu Miar. Realizacja postulatu mogłaby nastąpić poprzez włączenie zadań do instytucji już istniejących. Każdy z takich organów posiada zatrudniający pracowników urząd do swojej obsługi.
14. Skoncentrowanie całej niezespolonej administracji rządowej w województwie w urzędzie wojewody. Są nią obecnie m.in. dyrektorzy urzędów morskich, dyrektorzy urzędów statystycznych, graniczni i powiatowi lekarze weterynarii, regionalni dyrektorzy ochrony środowiska. Pomysłem tym zajmuje się obecnie Rada Ministrów.
Pomoc samorządom w znalezieniu oszczędności na niemałą skalę
1. Rewizja przepisów ustaw i rozporządzeń, które nakazują wykonywanie zadań w różnych sferach w określony sposób, m.in. przy pomocy nazwanej instytucji publicznej lub przy spełnieniu określonych wymogów, które nie mają znaczenia dla jakości świadczenia usług. Obecnie np. miasto na prawach powiatu nie może stworzyć z różnych rodzajów szkół (podstawowych, gimnazjów, liceów) i innych placówek oświatowych jednej jednostki organizacyjnej (samorządowej jednostki budżetowej), co pozwoliłoby na istotne oszczędności w postaci zatrudnienia tylko jednego kierownika i zmniejszenia administracji. Teraz instytucje nie mogą działać w ramach jednej jednostki organizacyjnej.
2. Każde zadanie samorządowe powinno być możliwe do realizacji w formie związku międzygminnego i związku powiatów, także zadania w zakresie oświaty i pomocy społecznej. Jednostki samorządu terytorialnego różnych szczebli powinny mieć prawną możliwość utworzenia wspólnie związku samorządowego, a więc np. gminy z powiatem.
3. Każde zadanie samorządowe niezwiązane z wykonywaniem władczych funkcji państwa (decyzje administracyjne) powinno być możliwe do wykonania przy pomocy innych podmiotów: spółek prawa handlowego i organizacji trzeciego sektora, aby dzięki konkurencji obniżyć koszty świadczenia usług publicznych.
4. Należy uchylić albo czasowo zawiesić obowiązywanie wszystkich przepisów, umożliwiających jednostkom samorządu terytorialnego dofinansowanie z ich budżetów podmiotów, których działalność nie wiąże się bezpośrednio z realizacją zadań na rzecz mieszkańców (np. profesjonalnych klubów sportowych działających w formie spółek akcyjnych i spółek z o.o.), szczególnie jeżeli jest to obligatoryjne zadanie państwa (np. dofinansowanie policji z budżetów samorządowych, dofinansowanie budów i remontów linii kolejowych o znaczeniu państwowym).
5. Trzeba zlikwidować dodatki funkcyjne dodawane do wynagrodzeń pracowników samorządowych.
6. Konieczne jest rozpoczęcie weryfikacji sposobu wydatkowania środków Funduszu Pracy i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na poziomie powiatowym i wojewódzkim. Zapewnić to może objęcie tych środków zasadą uwzględniania ich w budżetach samorządowych. Obecnie samorządy otrzymują je „pozabudżetowo”, tj. nie są one wykazywane w budżetach. Panuje opinia, że pieniądze z FP i PFRON trafiają do rodzin pracowników powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy oraz innych instytucji samorządowych.
Konkluzja
Bez zasadniczych zmian w organizacji i sposobie zarządzania strukturami państwa – rządowymi i samorządowymi – nie jest możliwe poczynienie nie tylko istotniejszych oszczędności, ale podniesienie poziomu zarządzania. Potrzebna jest całkowita reorientacja podejścia osób odpowiedzialnych za finanse publiczne. Muszą one zacząć spoglądać do kieszeni Polaków i zacząć szanować pieniądze, które łożymy na rzecz państwa. Tylko przy takim podejściu uzyskamy szansę długofalowych oszczędności w systemie finansów publicznych.