Całościowa odpowiedzialność za sektor finansów publicznych i środki do jej sprawowania
Minister Finansów i urząd go obsługujący
W aktualnym stanie prawnym Minister Finansów niezmiennie od kilkunastu lat odpowiada za trzy działy administracji rządowej: budżet, finanse publiczne i instytucje finansowe. Powierzenie odpowiedzialności za trzy działy wynika z przepisów dwóch ustaw i aby stan ten zmienić, należałoby znowelizować oba te akty.
Rozstrzygnięcie prawne, które istnieje od 1997 roku stworzyło z urzędu obsługującego Ministra Finansów – Ministerstwa Finansów instytucję skostniałą, z niemal ustawową gwarancją nienaruszalności struktur wewnętrznych. W ramach tych struktur, za sprawy gospodarki finansowej sektora finansów publicznych w aspekcie systemowym, jak i planowania oraz wykonywania budżetu państwa, odpowiada wiele komórek organizacyjnych. Spośród 39 (!) departamentów i biur sprawom tym poświęcona jest w całości lub w części praca aż 13 (!) komórek organizacyjnych: Departamentu Audytu Sektora Finansów Publicznych, Departamentu Budżetu Państwa, Departamentu Długu Publicznego, Departamentu Finansowania Sfery Budżetowej, Departamentu Finansów Samorządu Terytorialnego, Departamentu Gospodarki Narodowej, Departamentu Gwarancji i Poręczeń, Departamentu Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki, Departamentu Polityki Regionalnej i Rolnictwa, Departamentu Reformy Finansów Publicznych, Departamentu Rachunkowości, Departamentu Wynagrodzeń i Ubezpieczeń Społecznych oraz Biura Dyscypliny Finansów Publicznych. Co więcej, komórki te podlegają 5 różnym wiceministrom (!). Kompetencje i odpowiedzialność za poszczególne sprawy są nieczytelne i niezrozumiałe, istnieje wiele komórek organizacyjnych wykonujących te same lub zbliżone zadania. Niektóre spośród komórek organizacyjnych posiadają wydziały, których zakres działania „kopiuje” tematycznie zakres działania innych resortów, co można odczytywać jako zamiar monitorowania ich poczynań w aspekcie generowanych przez nie kosztów, przede wszystkim dla budżetu państwa. Będą wśród nich wydziały odpowiadające np. za pomoc społeczną, ochronę zdrowia, finansowanie transportu publicznego, rolnictwo i leśnictwo.
Brakuje klarownego przyporządkowania ostatecznej i jasnej odpowiedzialności za system finansów publicznych i bieżące nim zarządzanie (m.in. wykonywanie budżetu państwa). Pomieszanie roli systemowej z rolą operacyjną czy spojrzenia horyzontalnego z sektorowym to codzienność pracy Ministerstwa Finansów, o nakładaniu się kompetencji nie wspominając.
Równocześnie poza gestią Ministra Finansów i urzędu go obsługującego pozostają sprawy działu administracji publicznej, obejmujące m.in. kwestie: (1) administracji, w tym organizacji urzędów administracji publicznej oraz procedur administracyjnych, (2) reform i organizacji struktur administracji publicznej, (3) zespolonej administracji rządowej w województwie, (4) nadzoru nad działalnością regionalnych izb obrachunkowych, które odpowiadają za nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych. Kwestie te należą od szeregu lat do zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Minister Administracji i Cyfryzacji oraz urząd go obsługujący
W MAiC – urzędzie obsługującym Ministra Administracji i Cyfryzacji za sprawy działu administracji publicznej odpowiada w zasadzie tylko Departament Administracji Publicznej. Pozostałe komórki organizacyjne pełnią funkcje w obszarze działu spraw wewnętrznych. Departament Administracji Publicznej, podobnie jak inne komórki organizacyjne resortu, nie prowadzi samodzielnie projektów aktów prawnych. Zadania legislacyjne w MAiC należą do Departamentu Prawnego.
Minister Finansów jako minister administracji publicznej
Postuluje się, aby Minister Finansów odpowiadał całościowo i ostatecznie za organizację, zarządzanie i finansowanie administracji publicznej, w tym politykę płacową. Wyodrębnienie spraw administracji rządowej w osobnym dziale, pozostającym poza kompetencją Ministra Finansów jest rozwiązaniem archaicznym i nieefektywnym, gdyż podstawowe problemy działania administracji publicznej sprowadzają się do kwestii ekonomicznych, wynikających z organizacji, finansowania i powiązań pomiędzy poszczególnymi segmentami – rządowym i samorządowym oraz polityki zatrudnienia i wynagrodzeń. Rozwiązanie zbliżone do postulowanego funkcjonuje w Finlandii i wydaje się ono szczególnie uzasadnione w czasach, w których głównym źródłem problemów jest nieefektywność działań struktur państwowych. Skutkują one negatywnie dla stanu finansów publicznych.
Kompetencje Ministra Finansów powinny obejmować przede wszystkim: ogólnie rozumianą problematykę zarządzania w sektorze finansów publicznych, kreowanie nowych organizacji tego sektora (i recenzowanie takich zamiarów) czy chociażby wpływ na podział terytorialny kraju. Dzięki temu Minister Finansów nie tylko uzyska odpowiednie narzędzia, ale także zostanie mu przypisana odpowiedzialność za poszukiwanie metod poprawy jakości funkcjonowania administracji publicznej. W ramach tego niezbędne jest zracjonalizowanie podziału terytorialnego kraju, obejmującego aż trzy szczeble administracji samorządowej, w tym dużo słabych ekonomicznie i demograficznie gmin oraz powiaty, których istnienie stanowi dodatkowe, a zarazem zbędne – z punktu widzenia roli w świadczeniu usług publicznych – obciążenie dla finansów państwa. Jakkolwiek decyzja obarczona jest dużym ryzykiem politycznym, być może bardziej realne jest jej wymuszenie przez „silnego” Ministra Finansów.
Do realizacji tego celu konieczne jest przeprowadzenie głębokich zmian w organizacji urzędu obsługującego Ministra Finansów. Postulowane rozwiązanie stanowi zaledwie jeden z wielu niezbędnych kroków do podniesienia jakości sektora finansów publicznych.